FORMY I UWARUNKOWANIA PROCESU INTEGRACJI
Integracja dotyczy nie tylko kształcenia, bowiem osoby niepełnosprawne muszą funkcjonować także w rodzinie, w środowisku, w miejscu pracy. Przedszkole, następnie szkoła są tymi miejscami, w których rozpocząć można proces integrowania dziecka niepełnosprawnego. A. Hulek ( 1977) pisze, że najkorzystniejszy jest taki system kształcenia i wychowania dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy, który pozwala zaspokoić różnorodne potrzeby wychowanków. Wychodząc z założenia, że szkolnictwo specjalne jest składową częścią kształcenia w ogóle, w zakresie systemu integracyjnego wyłoniono dotąd następujące główne formy kształcenia dzieci i młodzieży: -włączenie dzieci i młodzieży upośledzonej do zwykłych klas w zwykłych szkołach; -specjalne klasy w zwykłych szkołach; -„ sąsiedzkie szkoły”, lub ośrodki pomocnicze; -specjalne szkoły wraz z możliwością zamieszkania w internacie od poniedziałku do soboty lub piątku ( w zależności od tygodniowego planu nauczania); -nauczanie w domu (A. Hulek, 1977 ). Ogólnie przyjmuje się, że szkoły specjalne powinny kształcić dzieci i młodzież bardzo ciężko poszkodowaną, zwłaszcza ze złożoną niepełnosprawnością i wtórnymi skutkami. Jednostki z mniejszym stopniem upośledzenia powinny korzystać z innych wymienionych poprzednio form kształcenia integracyjnego. Zasady tej nie można jednak stosować arbitralnie. Często bardzo ciężko poszkodowani dobrze adaptują się w zwykłej szkole. Wchodzi tu w grę wiele innych czynników, takich jak: warunki w domu postawa i przygotowanie rodziców, dojazd do szkoły itp. ( A. Hulek, 1977 ). Jakie zatem warunki muszą być spełnione, by dzieci niepełnosprawne mogły uczyć się wśród nas ? Aby integracja miała charakter funkcjonalny, a nie tylko formalny, pewne ściśle określone warunki muszą spełniać: • dziecko niepełnosprawne poddane integracji, • szkoła, • rodzina dziecka niepełnosprawnego uczestniczącego w procesie integracji szkolnej ( J. Bogucka, M.Kościelska, 1994 ). Integracja w samych założeniach, wyklucza wszelke podziały czy selekcję. Integracja w pedagogice oznacza: dać szansę wspólnego przebywania, uczenia się i zabawy wszystkim dzieciom. Zdrowym i niepełnosprawnym. Rodzaj i stopień niepełnosprawności dziecka nie powinien mieć wpływu na jego uczestnictwo w procesie integracji szkolnej. Jednak tylko dzieci w normie umysłowej mogą uczestniczyć w integracji całkowitej zaś dzieci upośledzone umysłowo mogą być poddane integracji częściowej. Podstawowym warunkiem jaki musi spełniać dziecko niepełnosprawne uczestniczące w integracyjnym systemie kształcenia jest maksymalnie usprawnione pod względem fizycznym i psychicznym. Powinno być ono dojrzałe emocjonalnie, odporne na sytuacje stresowe, z którymi będzie się spotykać w kontaktach z dziećmi pełnosprawnymi. Dziecko uczestniczące w procesie integracji powinno chcieć samo uczestniczyć w tym procesie, nie może ono tylko realizować ambicji i aspiracji rodziców. Szeroko rozwinięta motywacja wewnętrzna ucznia jest warunkiem sukcesu szkolnego. Gwarancją sukcesu dziecka niepełnosprawnego w szkole aspiracje na miarę jego możliwości ( M. Przetacznikowa, Z. Włodarski, 1983 ). Zachowanie ucznia niepełnosprawnego w integracyjnym nauczaniu zależy w dużym stopniu, podobnie jak i u jednostek sprawnych, od zdolności i umiejętności uczenia się, od zachowanych sprawności psychicznych i psychofizycznych oraz od struktury osobowości i jej stopnia rozwoju. Osobowość jako system nadrzędny reguluje zachowanie się człowieka w różnych sytuacjach poprzez obraz świata, obraz własnej osoby, potrzeby i postawy odzwierciedlające wiedzę, przekonania, stosunek do innych ludzi, do nauki do własnych ograniczeń. Ważnym czynnikiem integrującym ucznia niepełnosprawnego w szkole masowej jest też motywacja odzwierciedlająca emocje, zainteresowania oraz ukierunkowująca aktywność ucznia ( A. Hulek, 1977 ). Również szkoła, w której prowadzi się nauczanie integracyjne musi spełniać określone warunki. Pierwszy i najistotniejszy to architektura. Przede wszystkim brak barier architektonicznych uniemożliwiających uczęszczanie do niej dzieci niepełnosprawnych. Powinny również znajdować się w niej gabinety specjalistyczne służące rewalidacji dzieci niepełnosprawnych. Jednym z podstawowych czynników warunkujących efektywność edukacji integracyjnej jest odpowiednio przygotowana kadra. Kandydatów na nauczycieli i wychowawców nie można przygotowywać jedynie metodą wykładów i seminariów studenckich. Konieczny jest kontakt z dzieckiem w sytuacji naturalnej – w placówce, w toku codziennego jej funkcjowania, gdy kształtują się różnorodne sytuacje wychowawcze – typowe i sporadyczne, przed którymi staje wychowawca ( M. Marek – Ruka, 1992 ). Nauczyciel pracujący w szkole integracyjnej powinien posiadać odpowiednią wiedzę merytoryczna z nauczanego przedmiotu, jak również wiedzę specjalistyczną, niezbędną z punktu widzenia pracy rewalidacyjnej. Nauczyciel pracujący z dziećmi niepełnosprawnymi powinien posiadać odpowiednie cechy charakteru ( życzliwość, wyrozumiałość, dobroć, opanowanie itp. ) i być otwartym na innowacyjne metody. Ponadto w każdej placówce integracyjnej powinni być zatrudnieni specjaliści: psycholog, logopeda, rehabilitant. Ich obecność jest korzystna dla dzieci, ponieważ mogą mieć zajęcia terapeutyczne w szkole; dla nauczycieli – bo na bieżąco mogą korzystać z wiedzy i wsparcia specjalistów; również dla rodziców, gdyż mogą oni uzyskać różne porady na terenie szkoły ( A. Lorek, 1999 ). Rodzina dziecka niepełnosprawnego odgrywa poważną rolę w jego właściwym rozwoju, dlatego konieczne jest kształtowanie właściwych postaw u obojga rodziców. przede wszystkim rodzina musi akceptować dziecko niepełnosprawne. Dla rodziców akceptujących swoje dziecko, kontakt z nim jest przyjemny i pełen zadowolenia. Potrafią okazać, że je kochają, lubią, jawnie aprobują. Jest to przyjęcie dziecka takim, jakim ono jest, z jego zdolnościami i cechami wyglądu zewnętrznego, usposobienia, umysłowości. Rodzice przejawiający właściwe postawy wobec dziecka otaczają je ciepłem, opieką, dostrzegają i zaspokajają jego potrzeby. Bardzo łatwo nawiązują z nim kontakt, a dziecko czuje się swobodnie i bezpiecznie w ich obecności. Rodzina poprzez wzajemne relacje ( delikatność, zaufanie, serdeczność, bezpieczeństwo ) optymalnie przyczynia się do pełnego rozwoju osobowości dziecka. Jest to szczególnie ważne w momencie podjęcia przez dzieci nauki ( T. Sobotyńska, 1998 ). Dom rodzinny dziecka niepełnosprawnego cechować powinna atmosfera ciepła, życzliwości, istnienie dynamicznej, akceptowanej przez wszystkich więzi rodzinnej. Rodzice dziecka niepełnosprawnego winni przyjąć w stosunku do niego postawę współdziałania, wyrażającą się stałą gotowością rodziców do uczestnictwa w życiu dziecka. Powinni oni nie tylko uczestniczyć w czynnościach dziecka, lecz także wciągać je w sprawy rodziny, w codzienne zajęcia gospodarcze i porządkowe, w sposób dostosowany do jego możliwości. Postawę współdziałania uzupełnia postawa „ rozumnej swobody”, która polega na pozostawieniu dziecku pola do własnej inicjatywy i aktywności. Aby proces integracji przyniósł oczekiwane efekty, rodzice powinni aktywnie włączyć się w pracę z dzieckiem zarówno na terenie szkoły, jak i w jego naukę w domu. Istotne jest, aby rodzice orientowali się w teoretycznych założeniach integracji szkolnej, bowiem pozytywny stosunek rodziców do idei integracji będzie rzutował na postawy dzieci.
Opr. mgr Alicja Śmierska
BIBLIOGRAFIA
1.Bogucka J., Kościelska M.: Wychowanie i nauczanie integracyjne, Materiały dla nauczycieli, STO, Warszawa 1994. 2.Hulek A. (red): Pedagogika rewalidacyjna, PWN, Warszawa 1977. 3.Marek Ruka. (red) Hulek A., Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, „Kształcenie Grochmal - Bach B.: kadry dla integracji szkolnej, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków 1992. 4.Przetacznikowa M., Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1983. Włodarski Z.: 5.Sobotyńska T. D..: Wpływ postawy rodziców na funkcjonowanie dzieci zdrowych i niepełnosprawnych w zespole klasowym, „Wszystko dla Szkoły” nr 5 1998.
|